Lễ bảo vệ luận án tiến sĩ cấp Viện cho NCS Đoàn Thị Thanh Vân

Quang cảnh Hội đồng bảo vệ luận án tiến sĩ của NCS Đoàn Thị Thanh Vân

Trong hệ thống thần điện Tam phủ, Ông Hoàng Mười là một trong những nhân vật linh thiêng nổi bật, gắn liền với không gian văn hóa Xứ Nghệ. Hình tượng Ông Hoàng Mười là kết tinh giữa yếu tố lịch sử, truyền thuyết và biểu tượng văn hóa địa phương, đóng vai trò như một “trục biểu tượng” trung gian giữa tín ngưỡng dân gian và bản sắc khu vực. Việc thờ tự Ông Hoàng Mười không chỉ là một hình thức tín ngưỡng mà còn là một phương thức gìn giữ và chuyển tải ký ức văn hóa qua các thế hệ trong cộng đồng cư dân Xứ Nghệ. Đặc biệt, thông qua các thực hành nghi lễ, diễn xướng hầu đồng, lễ hội và các hoạt động thờ tự, tín ngưỡng Ông Hoàng Mười thể hiện rõ xu hướng địa phương hóa và quá trình thích nghi trong bối cảnh xã hội hiện đại.

Từ khi lễ hội thờ Ông Hoàng Mười tại Nghệ An được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia (năm 2019), các thực hành liên quan đã có sự biến đổi đáng 2 kể: Quy mô tổ chức ngày càng mở rộng, các nghi lễ mang tính sân khấu hóa rõ nét, và hoạt động du lịch tâm linh phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển là những thách thức mới về tính thiêng, tính bền vững và khả năng duy trì chiều sâu văn hóa trong thực hành di sản. Làm thế nào để bảo vệ chiều sâu văn hóa của tín ngưỡng trong khi vẫn đáp ứng được yêu cầu của du lịch tâm linh hiện đại? Đâu là ranh giới giữa diễn xướng nghi lễ và biểu diễn thương mại hóa? Việc tái định nghĩa các giá trị thiêng trong không gian số có ảnh hưởng ra sao đến tính bền vững của di sản? Trước những vấn đề đó, việc tiếp cận tín ngưỡng thờ Ông Hoàng Mười như một hiện tượng “di sản sống” cần được đặt trong khung phân tích văn hóa học…

Chính vì vậy, NCS Đoàn Thị Thanh Vân đã lựa chọn đề tài Tín ngưỡng thờ Ông Hoàng Mười ở Xứ Nghệ làm luận án tiến sĩ của mình nhằm phân tích, lý giải và hệ thống hóa các giá trị văn hóa tiêu biểu của tín ngưỡng thờ Ông Hoàng Mười tại Xứ Nghệ - một thực hành văn hóa trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Đồng thời nghiên cứu làm rõ vai trò của tín ngưỡng này trong việc kiến tạo bản sắc văn hóa vùng và duy trì ký ức cộng đồng trong bối cảnh hiện đại.

 NCS Đoàn Thị Thanh Vân

Luận án của NCS Đoàn Thị Thanh Vân là một đề tài mới, về cơ bản không trùng lặp về đề tài cũng như nội dung các luận án đã bảo vệ cũng như các công trình khoa học đã công bố cho đến thời điểm hiện tại.

Về mặt lý luận, luận án góp phần mở rộng và làm sâu sắc thêm những vấn đề lý luận về tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng thờ Ông Hoàng Mười ở Xứ Nghệ dưới góc nhìn văn hóa học, đặt trong mối quan hệ nội tại với hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ và bối cảnh biến đổi xã hội đương đại. Đặc biệt gắn với các lý thuyết về biểu tượng học, diễn ngôn và thực hành văn hóa.

Về mặt thực tiễn, luận án cung cấp hệ thống tư liệu định tính cập nhật, phản ánh sinh động các chiều cạnh văn hóa, nghi lễ và xã hội trong tín ngưỡng thờ ông Hoàng Mười, nhận diện được vai trò văn hóa - xã hội của tín ngưỡng đặc, biệt trong việc kết nối cộng đồng và đồng thời phản ánh năng lực thích ứng và sáng tạo của văn hóa địa phương trong thời kỳ đương đại.

Kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác giảng dạy và góc nhìn văn hóa, hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách bảo vệ, phát huy di sản văn hóa, hướng tới phát triển bền vững.

Kết quả khoa học của đề tài, luận án đã làm rõ được không gian văn hóa lịch sử, nhận diện được sự hình thành và vận động của tín ngưỡng thờ ông Hoàng Mười trong không gian văn hóa xứ Nghệ gắn với các yếu tố lịch sử, xã hội, chính trị và tín ngưỡng ở địa phương, góp phần duy trì sự hiện diện của hình tượng này trong tâm thức cộng đồng. Bên cạnh đó, luận án góp phần làm rõ vị trí và giá trị của tín ngưỡng thờ ông Hoàng Mười thông qua việc lý giải mối liên hệ giữa yếu tố lịch sử, huyền thoại, ký ức cộng đồng trong quá trình kiến tạo hình tượng, biểu tượng linh thiêng về ông Hoàng Mười. Luận án cũng đã nhận diện được sự biến đổi của thực hành nghi lễ và giá trị của tín ngưỡng thờ ông Hoàng Mười, từ đó có những bàn luận học thuật gắn với các lý thuyết nghiên cứu...

Hội đồng phản biện, đánh giá luận án

PGS.TS Phạm Lan Oanh, người hướng dẫn khoa học

Ngoài phần Mở đầu (13 trang), Kết luận (5 trang), Tài liệu tham khảo (14 trang) và Phụ lục (80 trang), nội dung chính của Luận án chia thành 04 chương:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận (41 trang).

Chương 2. Hình tượng Ông Hoàng Mười và không gian thờ phụng (39 trang).

Chương 3. Thực hành nghi lễ và biểu tượng giá đồng Ông Hoàng Mười (40 trang).

Chương 4. Biến đổi thực hành, giá trị và bàn luận về tín ngưỡng thờ Ông Hoàng Mười (47 trang).

Nghiên cứu sinh Đoàn Thị Thanh Vân đã trình bày tóm tắt nội dung luận án trước Hội đồng chấm luận án. Sau khi nghe ý kiến đánh giá, phân tích của các phản biện khoa học, nghe ủy viên thư ký tổng hợp những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học trong và ngoài Hội đồng về nội dung luận án, NCS Đoàn Thị Thanh Vân đã trả lời câu hỏi của các thành viên trong Hội đồng. Kết quả 100% thành viên có mặt tại Hội đồng đã bỏ phiếu công nhận học vị Tiến sĩ Văn hóa học cho NCS Đoàn Thị Thanh Vân./.

NCS chụp ảnh lưu niệm cùng các thầy cô

Tin, ảnh: Lã Lương