UNESCO THÔNG QUA NGHỊ QUYẾT VINH DANH DANH NHÂN VĂN HOÁ LÊ QUÝ ĐÔN (1726–1784)

Giới thiệu ấn phẩm và trao đổi hợp tác tại Đại hội đồng UNESCO – Samarkand 2025.

1. Sự kiện trọng đại tại Samarkand – Dấu mốc mới trong ngoại giao văn hoá Việt Nam

Vào 17 giờ 08 phút giờ Uzbekistan (19 giờ 08 phút giờ Việt Nam), ngày 31 tháng 10 năm 2025, tại thành phố Samarkand – thành phố di sản, trung tâm văn minh cổ của Cộng hoà Uzbekistan, trong khuôn khổ Kỳ họp lần thứ 43 của Đại hội đồng UNESCO, tổ chức UNESCO đã chính thức thông qua Nghị quyết vinh danh và cùng kỷ niệm 300 năm ngày sinh Danh nhân văn hoá Lê Quý Đôn (1726–2026).

Sự kiện mang tầm quốc tế này không chỉ là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam, mà còn là một bước tiến quan trọng trong tiến trình hội nhập và đối thoại văn hoá toàn cầu. Đây là hồ sơ thứ 10 do Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (VICAST) chủ trì biên soạn và được UNESCO ghi danh – sau 08 hồ sơ Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại và 01 hồ sơ Di sản văn hoá phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Thành công này khẳng định vị thế học thuật và uy tín quốc tế của VICAST – cơ quan đầu mối quốc gia trực thuộc Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, đồng thời thể hiện sự phát triển của nền ngoại giao văn hoá Việt Nam trong việc giới thiệu các giá trị tư tưởng, di sản và con người Việt Nam ra thế giới.

2. Hồ sơ được đánh giá xuất sắc, mang tầm ảnh hưởng toàn cầu

Hồ sơ hướng tới Kỷ niệm 300 năm ngày sinh Danh nhân văn hoá Lê Quý Đôn được VICAST chủ trì biên soạn và nhận được sự đồng bảo trợ của năm quốc gia: Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Thái Lan và Indonesia. Các quốc gia này đồng thuận đánh giá cao tính khoa học, giá trị nhân văn và tầm ảnh hưởng quốc tế của hồ sơ, coi đây là một hình mẫu về phương pháp nghiên cứu, cấu trúc học thuật và năng lực hợp tác quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực di sản trí tuệ.

Tính đến nay, VICAST là đơn vị chủ trì và biên soạn thành công 10 hồ sơ được UNESCO ghi danh, bao gồm: 08/14 hồ sơ Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại; 01/02 hồ sơ Di sản văn hoá phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp; Và 01/08 hồ sơ Danh nhân văn hoá thế giới được UNESCO vinh danh.

Thành tựu này không chỉ thể hiện năng lực tổ chức và tư duy chiến lược của Viện trong lĩnh vực di sản văn hoá, mà còn khẳng định vị thế học thuật, uy tín khoa học và khả năng kết nối quốc tế của Việt Nam trong hệ thống UNESCO. VICAST đã và đang trở thành trung tâm nghiên cứu, tư vấn chính sách và thực hành di sản học tiêu biểu, góp phần thực hiện sứ mệnh của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch trong việc xây dựng, bảo tồn và lan toả giá trị văn hoá Việt Nam trên bình diện toàn cầu.

Đoàn đại biểu Việt Nam tại Phiên toàn thể Đại hội đồng UNESCO lần thứ 43, Samarkand, Uzbekistan (31/10/2025).

3. Đoàn công tác Việt Nam tại Kỳ họp Đại hội đồng UNESCO lần thứ 43

Đoàn đại biểu Việt Nam tham dự kỳ họp gồm: Ông Nguyễn Văn Chiến – Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh uỷ Hưng Yên – Trưởng đoàn;  PGS.TS Phạm Lan Oanh – Phó Viện trưởng VICAST, Chủ nhiệm Dự án Hồ sơ, cùng lãnh đạo Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Hưng Yên, Sở Tư pháp, UBND xã Lê Quý Đôn và các đơn vị phối hợp liên quan.

Tại kỳ họp, hồ sơ Việt Nam được các quốc gia thành viên UNESCO biểu quyết thông qua với tỷ lệ đồng thuận tuyệt đối. Đại sứ Nguyễn Thị Vân Anh, Trưởng Phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO, khẳng định rằng sự kiện này là niềm vinh dự lớn lao của Việt Nam, đồng thời là minh chứng cho sự phối hợp hiệu quả giữa Bộ Ngoại giao, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, VICAST và tỉnh Hưng Yên – quê hương của Danh nhân Lê Quý Đôn.

4. Lê Quý Đôn – Từ trí tuệ Việt Nam đến giá trị nhân loại

Lê Quý Đôn (1726–1784), tên lúc nhỏ Lê Danh Phương, tự Doãn Hậu, hiệu Quế Đường, sinh tại làng Diên Hà, trấn Sơn Nam (nay thuộc tỉnh Hưng Yên), là một trong những nhà bác học lớn nhất của Việt Nam thế kỷ XVIII. Ông là trí thức bách khoa tiêu biểu, người hội tụ những phẩm chất của học giả – nhà tư tưởng – nhà chính trị – nhà đạo đức học. Trong suốt cuộc đời, ông là hiện thân của một ông quan/nhà nho say mê nghiên cứu, để lại hơn 40 bộ trước tác đồ sộ bao quát nhiều lĩnh vực: triết học, sử học, địa lý, nông nghiệp, văn học, thiên văn, và giáo dục. Các tác phẩm tiêu biểu như Vân đài loại ngữ, Kiến văn tiểu lục, Đại Việt thông sử, Bắc sử thông lục, Quần thư khảo biện, Toàn Việt thi lục… thể hiện rõ tư tưởng “học để hành”, “tri thức phục vụ con người” – một quan niệm tiến bộ vượt thời đại, đặt con người và cộng đồng vào trung tâm của tri thức.

UNESCO ghi nhận ba tầng giá trị tư tưởng nổi bật của Lê Quý Đôn: Giá trị tri thức – học thuật, đề cao “thực học”, coi tri thức là nền tảng phát triển xã hội; Giá trị đạo đức – nhân văn, nhấn mạnh vai trò của nhân nghĩa, trung tín và liêm chính trong hành xử con người; Giá trị giao lưu – hội nhập, thể hiện trong tư duy mở, khả năng tiếp biến tri thức Á Đông, phù hợp với tinh thần “đối thoại giữa các nền văn hoá” mà UNESCO tôn vinh.

Lê Quý Đôn không chỉ là biểu tượng của trí tuệ Việt Nam mà còn là gương mặt đại diện cho tinh thần khai phóng và nhân bản của nhân loại.

Buổi làm việc của đoàn Việt Nam giới thiệu về Cuộc đời và sự nghiệp của Danh nhân văn hoá Lê Quý Đôn tại Tashkent (01–02/11/2025).

5. Hoạt động quảng bá di sản Việt Nam tại Tashkent

Trong các ngày 01–02/11/2025, đoàn Việt Nam tổ chức chuỗi hoạt động văn hoá tại Thủ đô Tashkent, góp phần quảng bá sâu rộng hình ảnh đất nước, con người và di sản Việt Nam.

Hội nghị giới thiệu Danh nhân văn hoá Lê Quý Đôn được tổ chức tại Trường Đại học Quốc gia Phương Đông – Tashkent, có sự tham dự của ông Zakir Khalilovich Abidov, Chủ tịch Liên minh Các thành phố kết nghĩa Uzbekistan; ông Alisher Rustamovich Mukhamedov, Chủ tịch Hội Hữu nghị Uzbekistan – Việt Nam; cùng các học giả, giảng viên và sinh viên quốc tế, cộng đồng Việt kiều và một số đơn vị doanh nghiệp. PGS.TS Phạm Lan Oanh trình bày tham luận về cuộc đời và sự nghiệp, tư tưởng Lê Quý Đôn trong dòng chảy văn minh Á Đông, giới thiệu phim tư liệu, và nội dung cam kết với UNESCO sau khi di sản Danh nhân, nhà bác học Lê Quý Đôn được ghi danh.

Hoạt động Hội nghị Xúc tiến du lịch và quảng bá Hưng Yên trong không gian di sản Việt Nam, do ông Nguyễn Văn Chiến chủ trì, giới thiệu tiềm năng phát triển kinh tế sáng tạo, du lịch văn hoá và di sản địa phương.

Sự kiện nhận được thư chúc mừng của Đại sứ Đặng Minh Khôi (Đại sứ Việt Nam tại Liên bang Nga kiêm nhiệm Uzbekistan), nhấn mạnh đây là bước tiến quan trọng trong hợp tác hữu nghị và đối thoại văn hoá giữa hai quốc gia.

Chuỗi hoạt động này đã tạo nên dấu ấn sâu đậm về hình ảnh Việt Nam – quốc gia hiếu học, nhân văn và sáng tạo – trong không gian Trung Á, góp phần thắt chặt mối quan hệ hữu nghị Việt Nam – Uzbekistan.

6. Ý nghĩa và định hướng tiếp theo

Việc UNESCO thông qua Nghị quyết vinh danh Danh nhân Lê Quý Đôn mang ý nghĩa đặc biệt sâu sắc về học thuật, văn hoá và ngoại giao nhân dân. Đây là sự khẳng định giá trị toàn cầu của di sản trí tuệ Việt Nam, đồng thời là bước tiến chiến lược trong việc quảng bá bản sắc văn hoá Việt Nam trên trường quốc tế.

Trong giai đoạn tới, VICAST sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ phối hợp với Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam và UBND tỉnh Hưng Yên thực hiện Cam kết Hồ sơ: xây dựng Cơ sở dữ liệu số “Le Quy Don Digital Archive” nhằm bảo tồn, phổ biến và nghiên cứu di sản tư tưởng của Lê Quý Đôn. Triển khai Lễ vinh danh Danh nhân Lê Quý Đôn, Giải thưởng Lê Quý Đôn lần thứ nhất, và Triển lãm quốc tế Paris 2026 – tạo không gian giao lưu học thuật quốc tế về văn hoá, tri thức Việt Nam. Thực hiện các chương trình truyền thông – nghiên cứu – hợp tác học thuật quốc tế gắn với Năm kỷ niệm 300 năm ngày sinh Lê Quý Đôn (1726–2026).

7. Kết luận

Chuyến công tác Uzbekistan của đoàn Việt Nam đạt kết quả toàn diện về học thuật, đối ngoại và quảng bá quốc gia, khẳng định vai trò của VICAST trong lĩnh vực di sản học và ngoại giao văn hoá.

Việc UNESCO vinh danh Danh nhân văn hoá Lê Quý Đôn không chỉ là vinh dự của đất nước Việt Nam, mà còn là biểu tượng của trí tuệ và bản sắc Việt Nam trong cộng đồng nhân loại.

Từ di sản tư tưởng của nhà bác học, danh nhân Lê Quý Đôn, Việt Nam hướng tới chiến lược phát triển “Văn hoá – Giáo dục – Sáng tạo – Phát triển bền vững”, qua đó khẳng định vị thế của văn hoá như nền tảng tinh thần và động lực phát triển quốc gia, góp phần lan toả tri thức, nhân văn và bản sắc Việt Nam trong kỷ nguyên hội nhập toàn cầu./.

                                                                       (Phạm Lan Oanh thực hiện)